ანჩისხატი არის ერთ-ერთი უძველესი ქრისტიანული ტაძარია საქართველოში, რომელიც მდებარეობს თბილისში და წარმოადგენს ქართული კულტურისა და ქრისტიანული მემკვიდრეობის მნიშვნელოვან ნაწილს. ტაძრის სახელი მომდინარეობს ღვთისმშობლის ხატისგან, რომელიც ანჩისხატის ტაძარში ინახებოდა და სათავეს იღებს ანჩის მონასტრიდან, ისტორიული ტაო-კლარჯეთიდან. ანჩისხატი დღემდე რჩება როგორც არქიტექტურული, ასევე სულიერი მემკვიდრეობის ძეგლად. ანჩისხატის ისტორია გადაჭვულია თბილისის ისტორიასთან. ასე რომ, საჭიროა ამ ტაძრის ისტორიის უფრო სიღრმისეულად შესწავლა.
ანჩისხატის ტაძრის დაარსება
ანჩისხატის ტაძარი, რომელიც აგებულია VI საუკუნეში, არის ერთ-ერთი უძველესი მოქმედი ქრისტიანული ტაძარი თბილისში. მისი თავდაპირველი სახელი იყო ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარი, თუმცა XII საუკუნეში მას დაერქვა ანჩისხატი, რადგან ანჩიდან გადმოიტანეს წმინდა ხატი. ტაძარი ითვლება მეფე დაჩი უჯარმელის ეპოქის ნაგებობად.
ის გახლდათ ვახტანტ გორგასლის შვილი. მასთან კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტი არის დაკავშირებული. მან მამის ანდერძის მიხედვით სატახტო ქალაქი მცხეთიდან თბილისში გადაიტანა.
ტაძრის არქიტექტურა
ანჩისხატი წარმოადგენს ბაზილიკას, რომლის თავდაპირველი არქიტექტურა მოიცავს აღმოსავლეთით სამ ნიშას და ცენტრალურ ნავში განლაგებულ საკურთხეველს. ტაძარს აქვს შერეული სტილი, რომელიც აერთიანებს როგორც ადრეული ქრისტიანული, ასევე შემდგომი ეპოქების არქიტექტურულ ელემენტებს. მართალია, ტაძარი არაერთხელ განადგურდა და აღდგა, მისი მთავარ არქიტექტურულ-ისტორიული ღირებულება შენარჩუნებულია.
მთელი საუკუნეების განმავლობაში ტაძარი არაერთხელ გადაიხურა და შეიცვალა მისი ინტერიერი და ექსტერიერი. ყველაზე მნიშვნელოვანი რეკონსტრუქცია მოხდა XVII საუკუნეში, როდესაც თბილისის ეპისკოპოსის დავალებით ტაძრის გუმბათი დაემატა და ინტერიერში მოხატულობა განახლდა. ის პერიოდი ასევე აღინიშნა ტაძრის ფუნქციონალური დანიშნულების გაფართოებით.
ანჩისხატის ხატი და მისი მნიშვნელობა
ანჩისხატი არის სახელი, რომელიც ტაძარს XII საუკუნეში დაერქვა, მას შემდეგ რაც აქ გადმოიტანეს ღვთისმშობლის ხატი ანჩის მონასტრიდან (ტაო-კლარჯეთი). ეს ხატი ცნობილი იყო თავისი სიწმინდით და სასწაულმოქმედებით. იგი წარმოადგენდა ბიზანტიური ეპოქის საეკლესიო ხელოვნების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნიმუშს. ანჩისხატი დაიწერა VIII საუკუნეში და წარმოადგენს ძველი ქართული ხელოვნების ნიმუშს. ხატი რელიგიური და კულტურული ისტორიის განუყოფელი ნაწილია. ეს ხატი იყო თაყვანისცემის ობიექტი მრავალი საუკუნის განმავლობაში.
დღესდღეობით ანჩისხატის ხატი ინახება საქართველოს ხელოვნების მუზეუმში, რაც მას აძლევს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას როგორც რელიგიურ, ასევე კულტურულ კონტექსტში.
ანჩისხატის ტაძრის სარესტავრაციო ისტორია
ტაძრის მრავალსაუკუნოვანი ისტორია არაერთხელ შეეხო სხვადასხვა ომისა და სტიქიის ზემოქმედებას. XVII საუკუნეში თურქებმა დაარბიეს ტაძარი, რის გამოც საჭირო გახდა მისი აღდგენა. XVII საუკუნის მეორე ნახევარში ტაძარი აღადგინეს და სწორედ ამ დროს დაემატა მას გუმბათი. ასევე განხორციელდა ფრესკების და სხვა სულიერი ნიმუშების აღდგენა და განახლება.
XX საუკუნის დასაწყისში, საბჭოთა პერიოდის განმავლობაში, ტაძარი ფუნქციის გარეშე დარჩა, რადგანაც რელიგიური მსახურებები აკრძალული გახლდათ. თუმცა 1958 წელს, ტაძრის 1400 წლის აღნიშვნისას, მოხდა ანჩისხატის რესტავრაცია და აღდგა როგორც კულტურული ძეგლი. მას შემდეგ, ტაძარი კვლავ გახდა მოქმედი ეკლესია, სადაც რეგულარულად იმართება რელიგიური მსახურებები.
ანჩისხატის რელიგიური და კულტურული როლი
ანჩისხატი ყოველთვის იყო არა მხოლოდ რელიგიური, არამედ კულტურული ცენტრი. საუკუნეების განმავლობაში ტაძარი მასპინძლობდა მნიშვნელოვან რელიგიურ ცერემონიებს, და ის იყო ადგილი, სადაც მრავალი თაობის ქართველები მოდიოდნენ სალოცავად. ამავდროულად, ტაძარი არის სიმბოლო ქართული ქრისტიანობის სიძველის და სიმტკიცის, რომელიც მოიცავს როგორც სულიერ, ასევე ეროვნულ მემკვიდრეობას.
ტაძარი ასევე იყო ადგილი, სადაც ქართული საეკლესიო გალობა განვითარდა. XVII საუკუნეში აქ შეიქმნა ანჩისხატის გალობის სკოლა, რომელიც განაგრძობდა ქართული საეკლესიო გალობის ტრადიციების შენარჩუნებასა და განვითარებას. ანჩისხატის საეკლესიო გუნდი დღემდე რჩება ერთ-ერთ უძველეს და ცნობილ გუნდად საქართველოში.
ანჩისხატი დღეს
დღეს ანჩისხატი კვლავ მოქმედი ეკლესიაა და მნიშვნელოვან როლს ასრულებს როგორც რელიგიურ, ასევე კულტურულ ცხოვრებაში. ტაძარი დღემდე რჩება ერთ-ერთ მთავარ ღირსშესანიშნაობად თბილისში და უამრავ ტურისტსა და მორწმუნეს იზიდავს. მისი სულიერი და ისტორიული მემკვიდრეობა განუწყვეტლივ გრძელდება და ხაზს უსვამს საქართველოს ქრისტიანული კულტურის მრავალფეროვნებასა და სიმტკიცეს.
ანჩისხატის ისტორია წარმოადგენს ქართული ქრისტიანული კულტურის მნიშვნელოვან ნაწილს და მასთან დაკავშირებული ტრადიციები და რელიგიური მემკვიდრეობა დღესაც ცოცხალია.