ანაფი, იგივე მარიხუანა, იგივე პლანი, მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული და სადავო მცენარეა. ბოლო წლებში სულ უფრო ხშირად ხდება საუბარი მის დეკრიმინალიზაციასა და კრიმინალიზაციაზე, როგორც საქართველოში, ისე მსოფლიოში. საზოგადოებაში აზრი ორად არის გაყოფილი: ნაწილი მხარს უჭერს სრულ დეკრიმინალიზაციას, ნაწილი კი მოითხოვს კანაფის ნებისმიერი სახის გამოყენების დასჯას. სტატიაში დეტალურად განვიხილავთ ორივე მხარის არგუმენტებს და მიმოვიხილავთ, რა გავლენა შეიძლება ჰქონდეს ამ ნაბიჯებს საზოგადოებაზე, ეკონომიკასა და ჯანმრთელობაზე.

რა არის დეკრიმინალიზაცია და კრიმინალიზაცია?

დეკრიმინალიზაცია ნიშნავს, რომ გარკვეული ქმედება (ამ შემთხვევაში, კანაფის მოხმარება ან მცირე რაოდენობით ფლობა) აღარ ითვლება კრიმინალურად, ანუ ამის გამო ადამიანი აღარ ისჯება სისხლის სამართლის წესით. თუმცა, ხშირად დეკრიმინალიზაცია არ ნიშნავს ლეგალიზაციას—კანაფის გაყიდვა ან წარმოება მაინც აკრძალულია, უბრალოდ მომხმარებელი აღარ ისჯება მკაცრად.

კრიმინალიზაცია ნიშნავს, რომ კანაფთან დაკავშირებული ნებისმიერი ქმედება (მოხმარება, ფლობა, გაყიდვა, წარმოება) ითვლება დანაშაულად და სჯის სისხლის სამართლის ან ადმინისტრაციული წესით.

დეკრიმინალიზაციის დადებითი მხარეები

1. კრიმინალური პასუხისმგებლობის შემცირება და სოციალური ეფექტი

კანაფის დეკრიმინალიზაცია მნიშვნელოვნად ამცირებს იმ ადამიანების რაოდენობას, რომლებიც უბრალო მოხმარების ან მცირე რაოდენობით ფლობის გამო ხვდებიან ციხეში. ამით თავს იცავს ათასობით ადამიანი არასასურველი კრიმინალური წარსულისგან და უმჯობესდება მათი სოციალური პერსპექტივა. განსაკუთრებით ახალგაზრდებისთვის მნიშვნელოვანია, რომ ერთი შეცდომა მთელი ცხოვრების დასასჯელად არ გადაიქცეს.

2. სამართალდამცავი სისტემის განტვირთვა

პოლიცია, პროკურატურა და სასამართლო სისტემები ხშირად დიდ რესურსს ხარჯავენ კანაფის მომხმარებლების დასასჯელად. დეკრიმინალიზაცია ამ რესურსებს ათავისუფლებს და სამართალდამცავებს საშუალებას აძლევს, მეტი ყურადღება მიაქციონ სერიოზულ დანაშაულებს—მაგალითად, ძალადობას ან ნარკოტრეფიკს.

3. ჯანდაცვის სფეროში უკეთესი მიდგომა

დეკრიმინალიზაცია ხელს უწყობს, რომ კანაფის მომხმარებლები მიიღონ სათანადო სამედიცინო და ფსიქოლოგიური დახმარება, ნაცვლად სასჯელისა. ამ გზით შესაძლებელი ხდება ნარკოდამოკიდებულების პრევენცია და ჯანსაღი ცხოვრების ხელშეწყობა.

4. ეკონომიკური სარგებელი

იმ ქვეყნებში, სადაც კანაფის მოხმარება ან ლეგალიზებულია, ბიუჯეტში მილიარდობით დოლარი შედის მოსაკრებლებისა და გადასახადების სახით. დეკრიმინალიზაცია ეკონომიკურად მომგებიანია, რადგან იკლებს დაჭერილებისა და პატიმრების შენახვის ხარჯები.

დეკრიმინალიზაციის უარყოფითი მხარეები

1. მოხმარების ზრდის რისკი

მთავარი არგუმენტი დეკრიმინალიზაციის წინააღმდეგ არის ის, რომ კანონის გამარტივება შეიძლება გაზარდოს მოხმარება, განსაკუთრებით მოზარდებსა და ახალგაზრდებში. კრიტიკოსების აზრით, როცა რაიმე ქმედება ნაკლებად ისჯება, ადამიანები უფრო თავისუფლად აღიქვამენ მის მოხმარებას.

2. საზოგადოებრივი ჯანდაცვა და უსაფრთხოება

ზოგიერთი მკვლევარის აზრით, დეკრიმინალიზაცია ზრდის ფსიქიკური და ფიზიკური პრობლემების რისკს, მაგალითად, დეპრესიის, შფოთვის ან გზებზე ავტოსაგზაო შემთხვევების ალბათობას, რადგან ადამიანები შესაძლოა ზემოქმედების ქვეშ მართავდნენ ტრანსპორტს.

3. შავ ბაზარზე პროდუქციის კონტროლის გართულება

დეკრიმინალიზაცია არ ნიშნავს ლეგალიზაციას, ამიტომ პროდუქტი ისევ რჩება კონტროლის მიღმა, არ არის ხარისხის და შემადგენლობის კონტროლი, რის გამოც მომხმარებლები რისკის წინაშე დგებიან.

კრიმინალიზაციის დადებითი მხარეები

1. პრევენციის ეფექტი

კრიმინალიზაცია ზოგჯერ ამცირებს პირველადი მოხმარების რისკს. როცა კანონი მკაცრია, ადამიანები ერიდებიან კანაფის გამოყენებას, განსაკუთრებით საჯარო სივრცეში.

2. მოზარდების და არასრულწლოვნების დაცვა

კრიმინალიზაცია განსაკუთრებით აქტუალური არგუმენტია მშობლებისთვის, რომლებსაც ეშინიათ, მათი შვილები ადვილად მიუწვდებიან ნარკოტიკულ საშუალებებს. მკაცრი რეგულაცია შეიძლება იყოს მოტივაცია ახალგაზრდებისთვის, რომ არ დაიწყონ მოხმარება.

3. საზოგადოებრივი წესრიგი

კრიმინალიზაცია ნაწილობრივ ხელს უშლის ნარკოტიკების გარშემო არსებული კრიმინალური საქმიანობის ზრდას და იცავს საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას.

კრიმინალიზაციის უარყოფითი მხარეები

1. ადამიანის უფლებების დარღვევა

მარტივი მოხმარებისთვის ან მცირე რაოდენობით ფლობისთვის სასჯელი შეიძლება იყოს არაპროპორციულად მკაცრი და არღვევს პიროვნების უფლებებს. ხშირად ამას მოჰყვება ცხოვრებისეულად მძიმე შედეგები, მაგალითად, დასაქმების პრობლემა, დისკრიმინაცია და სოციალური სტიგმა.

2. უსამართლო სისტემა

კრიმინალიზაციის პირობებში სამართალდამცავი სისტემები ხშირად იყენებენ შერჩევით სამართალს, ანუ სხვადასხვა სოციალური ჯგუფისთვის განსხვავებული მიდგომა აქვთ. ეს ზრდის სოციალურ უთანასწორობას.

3. ეკონომიკური დანაკარგი

კრიმინალიზაციის პირობებში სახელმწიფოს უზარმაზარი ხარჯები აქვს პოლიციის, სასამართლოსა და ციხის სისტემის შენახვაზე, მაშინ როდესაც შედეგი ნაკლებად არის ეფექტიანი.

საერთაშორისო პრაქტიკა

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებული მიდგომებია. მაგალითად, ჰოლანდია და კანადა დეკრიმინალიზაციის და ნაწილობრივ ლეგალიზაციის გზას დაადგნენ, სადაც მოხმარება კონტროლდება და პროდუქტის ხარისხი შემოწმებულია. პორტუგალიაში ნარკოტიკების მოხმარება მთლიანად დეკრიმინალიზებულია და ქვეყნის გამოცდილება დადებითად ფასდება, რადგან შემცირდა როგორც მოხმარება, ასევე ნარკოდამოკიდებულების მძიმე შედეგები.

საქართველო: სად ვართ დღეს?

საქართველოში 2018 წელს საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა სასჯელი კანაფის მოხმარებისთვის, მაგრამ მისი ფლობა, შენახვა და გაყიდვა კვლავ კრიმინალიზებულია. ეს ნიშნავს, რომ მომხმარებელი პირადად აღარ ისჯება მოხმარებისთვის, მაგრამ კანაფის მოპოვება და ფლობა ისევ დაუსჯელია.

დასკვნა

კანაფის დეკრიმინალიზაციას და კრიმინალიზაციას როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარეები აქვს. მნიშვნელოვანია, რომ გადაწყვეტილების მიღებისას სახელმწიფომ გაითვალისწინოს როგორც ჯანდაცვის, ისე სოციალური და ეკონომიკური ფაქტორები. საბოლოო ჯამში, მთავარი მიზანი უნდა იყოს საზოგადოების უსაფრთხოება და თითოეული ადამიანის უფლების დაცვა. საუკეთესო შედეგი მიიღწევა მაშინ, როდესაც ნარკოპოლიტიკა ეფუძნება არა მხოლოდ დასჯას, არამედ პრევენციას, განათლებას და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ინტერესებს.