ვიქტორ ორბანი თანამედროვე ევროპის ერთ-ერთი ყველაზე სადავო და მრავალწახნაგოვანი პოლიტიკოსია, რომელიც თავისი პოლიტიკით ხშირად იმსახურებს როგორც აღფრთოვანებას, ისე მკაცრ კრიტიკას. მართალია, ორბანი თავს უნგრეთის „ხალხის ინტერესების დამცველად“ წარმოაჩენს, მაგრამ მისი მმართველობა გაცილებით უფრო ახლოს დგას ავტორიტარულ და ოლიგარქიულ მმართველობასთან, ვიდრე ევროპული დემოკრატიის პრინციპებთან. სწორედ ამიტომ, ბევრი მკვლევარი მის რეჟიმს ბონაპარტისტულს უწოდებს, სადაც მთელი ძალაუფლება კონცენტრირებულია ორბანისა და მის გარშემო მყოფი ელიტური ჯგუფების ხელში.

ბონაპარტისტული რეჟიმი და „მაფიოზური სახელმწიფო“

ორბანის ხელისუფლებამ უნგრეთში შექმნა სისტემა, რომელსაც პოლიტოლოგი ბალინტ მადიარი „მაფიოზურ სახელმწიფოდ“ მოიხსენიებს — ეს ნიშნავს, რომ ქვეყნის ყველა ძირითადი ფინანსური, პოლიტიკური და სოციალური ბერკეტი ერთიანად ექვემდებარება ფიდესის პარტიასა და პირადად ორბანს. ეს მხოლოდ პოლიტიკური კლანის უზენაესობას არ ნიშნავს; საქმე გვაქვს სახელმწიფოს მიტაცების მოდელთან, სადაც დამოუკიდებელი ინსტიტუტები ნელ-ნელა დაკარგავენ ავტონომიას და ექცევიან მმართველი ჯგუფის გავლენის ქვეშ. ასეთი მოდელი კარგად ერგება ორბანის როგორც ნაციონალისტური, ასევე მედროვე პოლიტიკის ბუნებას: ერთი მხრივ, იგი უგულებელყოფს დასავლურ დემოკრატიულ ფასეულობებს და პრიორიტეტს ანიჭებს უნგრეთის ეროვნულ ინტერესებს, მეორე მხრივ კი, ადვილად ცვლის რიტორიკას და პოზიციას საერთაშორისო კონიუნქტურის მიხედვით.

ნაციონალისტი თუ მედროვე? ორბანის ორმაგი სტანდარტები

ორბანი ხშირად იყენებს ნაციონალისტურ რიტორიკას შიდა ელექტორალური მხარდაჭერისთვის. ის ხაზს უსვამს უნგრეთის დამოუკიდებლობას, ევროპული იდენტობის განსაკუთრებულობას და ტრადიციული ღირებულებების დაცვას. თუმცა, როდესაც საქმე გარე პოლიტიკურ სარგებელს ეხება, ორბანი ერთდროულად შეუძლია შეცვალოს თავის პოზიციები და გამოიჩინოს სრულყოფილი მედროვეობა.

მაგალითად, 2008 წელს, რუსეთ-საქართველოს ომის დროს, მან მკაცრად დაგმო რუსეთის სამხედრო აგრესია, მოუწოდა საქართველოსა და უკრაინას ნატოში სწრაფად გაწევრიანებისკენ და გამოჩნდა, როგორც დასავლეთის და NATO-ს ღია მხარდამჭერი. მაგრამ, სულ რამდენიმე წელში ორბანმა რადიკალურად შეცვალა დამოკიდებულება რუსეთის მიმართ: 2014 წლის შემდეგ, როცა დასავლეთმა ყირიმის ანექსიის და აღმოსავლეთ უკრაინაში ომის გამო სანქციები დაუწესა რუსეთს, ორბანი გახდა ამ სანქციების ერთ-ერთი ყველაზე ხმამაღალი კრიტიკოსი ევროკავშირის შიგნით. ის უარყოფითად გამოეხმაურა სამხრეთ ნაკადის პროექტის დახურვას და არაერთხელ გამოხატა სკეპტიციზმი დასავლეთის მიდგომების მიმართ, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საუბარია ენერგეტიკულ ინტერესებსა და ეკონომიკურ თანამშრომლობაზე.

ორბანი და პუტინი — პრაგმატიზმი თუ ოპორტუნიზმი?

ორბანის ურთიერთობა ვლადიმერ პუტინთან განსაკუთრებული განხილვის საგანია. მიუხედავად იმისა, რომ ორბანი არცერთ ეტაპზე არ აღიარებს ყირიმის ანექსიას, იგი ცდილობს რუსეთთან მაქსიმალურად რაციონალური და ბიზნესზე ორიენტირებული ურთიერთობა შეინარჩუნოს. ორბანი ამბობს, რომ უნგრეთისთვის საჭიროა ნეიტრალური პოზიციის დაკავება და რუსეთთან საქმიანი თანამშრომლობა. ეს ხაზს უსვამს მის მედროვე ბუნებას: ერთი მხრივ, ის ოფიციალურად გმობს აგრესიას, მაგრამ მეორე მხრივ, პრაქტიკაში ხშირად მხარს უჭერს პრორუსულ ინიციატივებს, რაც ევროპაში უნგრეთს იზოლაციაში აქცევს.

მიგრაცია — პოპულისტური ნარატივის იარაღი

ორბანი კატეგორიული წინააღმდეგია არალეგალური მიგრაციის და აქტიურად იყენებს ანტიმიგრანტულ რიტორიკას, რათა ელექტორატში შიში და უნგრეთის „წმინდა“ ევროპული იდენტობის დაცვის იდეა გააძლიეროს. მან დაამკვიდრა პოლიტიკა, რომ იმიგრანტები უნდა დაიყოს კატეგორიებად და მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევაში მიიღონ თავშესაფარი. ევროკავშირის მიერ ლტოლვილთა გადანაწილების კვოტებს ორბანი მკაცრად ეწინააღმდეგება, რაც დამატებით აძლიერებს მის ნაციონალისტურ იმიჯს. თუმცა, აქაც იგრძნობა მედროვე მიდგომა — როცა საქმე ეროვნული ინტერესების დაცვაზე გადის, ორბანი უგულებელყოფს ჰუმანიტარულ და ევროპულ ღირებულებებს, თუმცა არაერთხელ გამოუთქვამს მზადყოფნა თანამშრომლობისთვის, თუ ეს უნგრეთისთვის სასარგებლო იქნება.

ორბანი და ევროკავშირი — კონფლიქტი ფასეულობებსა და პრაგმატიზმს შორის

ორბანის მმართველობის სტილი პირდაპირ ეწინააღმდეგება ევროპული დემოკრატიის საყრდენ პრინციპებს: სასამართლოს დამოუკიდებლობა, მედიის თავისუფლება და მოქალაქეთა უფლებები უნგრეთში დღითიდღე იკლებს. სწორედ ამ მიზეზით, ევროკავშირში ორბანი ხშირად განიხილება როგორც „ევროპული პრობლემის“ ნაწილად და არა თანამედროვე, პროევროპული ლიდერის სახით.

ამავდროულად, ორბანი არ ერიდება ევროკავშირის კრიტიკას და ხშირად იყენებს ბრიუსელისადმი აგრესიულ ტონს, თუმცა ფაქტობრივად უნგრეთი რჩება ევროკავშირის ბენეფიციარად ფინანსური რესურსების მხრივ. ეს კიდევ ერთი მედროვე ასპექტია: ორბანი დისტანცირდება იქ, სადაც ევროპული ფასეულობები მის მმართველობას საფრთხეს უქმნის, მაგრამ აქტიურად სარგებლობს სარგებელით, როცა საქმე ფინანსურ რესურსებს და სტრუქტურულ ფონდებს ეხება.

ორბანის „ახალი სტრატეგია“ უკრაინის ომისას

2022 წელს, უკრაინაში რუსეთის სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, ორბანმა გააკეთა განცხადება, რომ ევროკავშირს ახალი სტრატეგია ესაჭიროებოდა, რადგან სანქციები რუსეთის წინააღმდეგ არ ამუშავებდა და ევროპას მძიმე ეკონომიკური შედეგები მოჰქონდა. თუმცა, მიუხედავად ამ მწვავე განცხადებებისა, საერთაშორისო ასამბლეებზე ორბანი და უნგრეთი უკრაინის მხარდასაჭერად იმავე გადაწყვეტილებებს უჭერდნენ მხარს, რასაც დანარჩენი ევროკავშირი. ამავდროულად, 2023 წელს ორბანი უკვე ნატოს მოუწოდებს, არ მიიღოს უკრაინა ალიანსში და შეწყვიტოს სამხედრო დახმარება, რაც კიდევ ერთხელ აჩვენებს, რომ მისთვის პრიორიტეტი არის არა საერთო ფასეულობები, არამედ უნგრეთის კონკრეტული, მოკლევადიანი ინტერესები.

დასკვნა: პოლიტიკოსი სუფთად ნაციონალისტი თუ ოპორტუნისტი?

ვიქტორ ორბანის პოლიტიკა და მმართველობის სტილი ნათლად აჩვენებს, რომ იგი არ არის სუფთა ნაციონალისტი, რომელიც ერთგულად იცავს თავის ქვეყანას მხოლოდ გარე საფრთხეებისგან. ის არც მტკიცედ პრინციპული ევროპელი ლიდერია. ორბანი ხშირად მოქმედებს როგორც ოპორტუნისტი, რომელიც წარმატებით მანიპულირებს ნაციონალისტურ რიტორიკასა და დასავლური ფასეულობების კრიტიკით, რათა უზრუნველყოს საკუთარი და საკუთარი პარტიის ძალაუფლების შენარჩუნება. ამ მიდგომამ უნგრეთი აქცია დემოკრატიისთვის ნაკლებად მიმზიდველ მაგალითად, ხოლო ევროპული პოლიტიკისთვის — მუდმივი გამოწვევის წყაროდ.